သတိထား စားသံုးရမည့္ အေကာင္းအဆိုး ေရာေနသည့္“တညင္းသီး”

ေႏြအကုန္ မိုးအကူး  ဧၿပီလ၊  ေမလမ်ားမွစ၍ တညင္းသီးမ်ားကို ဟင္းသီးဟင္းရြက္မ်ား ႏွင့္ အတူေစ်းမ်ားတြင္ ေရာင္းခ်လာပါၿပီ၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ အပါအ၀င္၊ ထိုင္း၊ မေလးရွား၊ အင္ဒိုနီးရွား စသည့္ အေရွ႕ေတာင္အာရွ ႏိုင္ငံျပည္သူမ်ားသည္ တညင္းသီးကို ႏွစ္ၿခိဳက္စြာ စားသံုးၾက ပါသည္။

 တညင္းသီး၏ မူရင္းေဒသမွာ ျမန္မာ၊ အင္ဒိုနီးရွား၊ မေလးရွား၊ ဘဂၤလားေဒ့ရ္ွႏွင့္ ထိုင္းႏိုင္ငံေတာင္ပိုင္းဟု ဆိုၾကပါသည္။ တညင္းသီးကို  DjengkolBean သူ Dog fruit ႏွင့္ ဟု အမ်ားဆံုးေခၚေန ၾကၿပီး၊  ျမန္မာႏိုင္ငံသားမ်ား  စားသံုးေနသည့္ ငပိ၏ အနံ႔ႏွင့္ဆင္တူသျဖင့္ NgapiNut ဟုလည္း ေခၚၾကသည္။ ကေမၻာဒီးယား တြင္ Kriakas ဟုေခၚၿပီး၊ မေလးအမည္မွာ Jering ျဖစ္ကာ၊ အင္ဒိုနီးရွားတြင္ Jengkol ၊ထိုင္းႏိုင္ငံတြင္ Luk  Nieng ဟု ေခၚပါသည္။  တညင္းပင္၏ သိပၸံအမည္မွာ Pithecelobium lobatum Benth. ဟု လည္းေကာင္း၊ chidendron jiringa Nielsen.ဟု ၎ ေခၚၾကကာ၊ ပဲမ်ဳိးရင္း (Fabaceae) ၀င္ အပင္ျဖစ္ပါသည္။

အပင္

တညင္းပင္သည္ အပင္အျမင့္ ၂၅ ေပထိ ရွိႏိုင္ၿပီး၊ ပင္စည္ အေခါက္မွာ အညိဳေရာင္ရွိကာ အေခါက္ေခ်ာ ပါသည္၊ အရြက္မွာ ႏွစ္ဆင့္ ငွက္ေမြးရြက္ေပါင္း (Bi-pinnate) ျဖစ္ကာ၊ အရြက္အရွည္ ၂၅ စင္တီမီတာခန္႔ ရွိသည္။ အခိုင္လိုက္ သီး၍ အသီးခိုင္မွာ ေခြေနၿပီး ေအာက္သို႔ တြဲေလာင္းက်သီး ပါသည္။ အခိုင္မွာ ၁၅ စင္တီမီတာမွ ၂၀ စင္တီမီတာ ရွည္ကာ အက်ယ္မွာ ေလးစင္တီမီတာမွ ငါးစင္တီမီတာရွိသည္။ အခိုင္အေရာင္နီ ညိဳေရာင္ ရွိသည္။ အခိုင္တစ္ခိုင္တြင္ အေစ့ သံုးေစ့မွ ကိုးေစ့ပါ ႏိုင္သည္။ အေစ့အရြယ္ႀကီးကာ လံုး၀ိုင္း၍ အေစ့အေရာင္မွာ ခရမ္းညိဳေရာင ္ရွိသည္။ အေစ့ အခ်င္း၃ ဒသမ ၅ စင္တီမီတာ ႏွင့္အထူ ႏွစ္စင္တီမီတာ ရွိသည္။

တညင္းသီးမ်ိဳး မ်ားစြာ ရွိသည့္ အနက္ ျမစ္ႀကီးနား တညင္းသီး၊စာကေလး တညင္းသီး၊ ကရင္ျပည္နယ္ တညင္းသီး စသည္ျဖင့္ ထြက္သည့္ ေဒသႏွင့္ အသီးအရြယ္ အစား၊ စားသံုးမႈ အရသာႏွင့္ တညင္း သီးအနံ႔ျပင္းမႈ၊ ေပ်ာ့မႈ စသည့္ လကၡဏာမ်ားေပၚ မူတည္ ၍ မ်ိဳးမ်ားစြာ သတ္မွတ္ေရာင္းခ်ေနၾက ပါသည္။

တညင္းသီးစားသံုးေနမႈ

တညင္းသီးကို ျပဳတ္၍ လည္းေသာ္ေကာင္း၊ ဖုတ္၍ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေၾကာ္၍ ေသာ္လည္းေကာင္း စားၾကသည့္ အျပင္၊ တညင္းသီး အေစ့ႏုကို အစိမ္းလိုက္ အတို႔အျမႇဳပ္ အျဖစ္ စားၾကသကဲ့သို႔၊ တညင္းသီး ကို ဆားရည္စိမ္၍ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ တညင္း၀က္ဟုေခၚသည့္ အေစ့ကို အပင္ေဖါက္(အေညႇာက္ေဖါက္) ကာ၊ ေၾကာ္၍ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ မီးဖုတ္၍ ေသာ္လည္း ေကာင္း အတို႔အျမႇဳပ္အျဖစ္ အမ်ိဳးမ်ိဳးျပဳလုပ ္စားသံုးၾက ပါသည္။ တညင္းသီး အုန္းႏို႔ဆမ္းမွာလည္း လူႀကိဳက္မ်ားသည့္ အစာျဖစ္ ပါသည္။

တညင္းသီးျပဳတ္ႏွင့္ အသားမ်ား ေရာခ်က္ကာ စားသံုးၾကသကဲ့သို႔ အၫြန္႔ကိုလည္း ဟင္းရြက္ အျဖစ္စားသံုးႏိုင္ ပါသည္။ တညင္းသီးမွာ ရာသီစာဟု သတ္မွတ္ေသာ္ လည္း၊ တညင္းသီးဆားရည္စိမ္ႏွင့္ တညင္း၀က္ တို႔မွာ တစ္ႏွစ္ပတ္လည္ ေစ်းကြက္တြင္ ရရွိေနပါၿပီ။ တညင္းသီး အခြံကို ေဆး၀ါးေဖာ္စပ္ ရာတြင္ သံုးႏိုင္ သကဲ့သို႔ ဆိုးေဆး အျဖစ္ သံုးႏိုင္ပါသည္။

ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ အသံုးျပဳမႈမ်ား

ဆီးသြားေစရန္ အေစ့ကိုေခ်၍ ေရႏွင့္ ေရာကာ ေသာက္သည္။ အရြက္ႏွင့္ အေခါက္ကိုေခ်၍ ရင္ဘတ္ နာျခင္း၊ သြားကိုက္ျခင္း၊ အေရျပား နာက်ဥ္ျခင္းႏွင့္ သြားဖံုးနာျခင္းမ်ားကို ကုသရန္ သံုးသည္။ အရြက္ကို မီး႐ိႈ႕၊ျပာခ်၍ ထိခိုက္ဒဏ္ရာ၊ ပြန္းရွနာ တို႔ကိုကုသ ရန္ သံုးသည္။ ေအာ္ဂဲနစ္ ပိုးသတ္ေဆး ေဖာ္စပ္ရန္ ကုန္ၾကမ္း အျဖစ္ သံုးသည္။ တညင္းသီး သည္ ေသြးသန္႔ေစျခင္းႏွင့္ ၀မ္းကိုက္ ေရာဂါတို႔  အတြက္လည္း သံုးၾကပါသည္။

ေဘးအႏၲရာယ္

ျမန္မာတို႔သည္ တညင္းသီးကို စားၿမိန္စာ၊ စားေကာင္း ေသာက္ဖြယ္အျဖစ္ လည္းေကာင္း၊ ရသာမြန္အျဖစ္ေသာ္ လည္းေကာင္း ႏွစ္ၿခိဳက္စြာ စားသံုးၾကပါသည္။ သို႔ေသာ္ တညင္းသီးတြင္ လူကိုအက်ိဳးျပဳေသာ ဗီတာမင္ဓာတ္မ်ား ပါ၀င္မႈမရွိပဲ၊ လူကိုဒုကၡေပးႏိုင္ သည့္ အဆိပ္ဓာတ္ပါေနပါသည္။ တညင္းသီးတြင္ မျပင္းထန္သည့္ အဆိပ္ဓာတ္ပါ၀င္ ပါသည္။ တညင္းသီးစားသံုးမႈမွ အဆိပ္ျဖစ္ေစမႈ မ်ားကို ေဒါက္တာ ခင္ေမာင္လြင္ (Fame)  ႏွင့္ အင္တာနက္ ဘေလာ့တြင္ ေဒါက္တာ ကိုကိုႀကီး တို႔က ရွင္းလင္းေရးသား အသိေပးထား ပါသည္။

တညင္းသီး၏ အနံ႔ျပင္းထန္မႈကို စားသံုးစဥ္ႏွင့္ စားသံုးၿပီး အေပါ့အေလးသြားရာတြင္ ေကာင္းစြာခံစားရကာ အာဟာရတန္ဖိုး ေကာင္းစြာ ပါ၀င္မႈ မရွိေသာ္လည္း ျမန္မာႏိုင္ငံ အႏွံ႔တြင္ စာေရးသူ အပါအ၀င္ ခံုမင္စြာ စားသံုးလ်က္ရွိေန ပါသည္။ တညင္းသီးကို တစ္ႀကိမ္တည္း အေရအတြက္ မ်ားမ်ား စားသံုးပါက သို႔မဟုတ္၊ ေရ သို႔မဟုတ္၊ အရည္ေသာက္မႈနည္း ပါက၊ လူကို အဆိပ္ျဖစ္ေစႏိုင္ ပါသည္။ တညင္းသီး သည္ ေက်ာက္ကပ္ကို ဒုကၡေပးသည္။ ေက်ာက္ကပ္ႏွစ္ခုလံုးကို ပ်က္စီးေစကာ အသက္ဆံုးရႈံး သည္ထိ ျဖစ္ေစႏိုင္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ တညင္းသီး အဆိပ္သင့္မႈမ်ားကို ရခိုင္ျပည္နယ္၊ ကရင္ျပည္နယ္၊ ပဲခူးတိုင္းေဒသႀကီး၊ ေရႊက်င္ႏွင့္ ေက်ာက္ႀကီး ေဒသမ်ားတြင္ အမ်ားဆံုးေတြ႕ရပါသည္။

ဆီးတြင္ေသြး ပါလာၿပီး၊ အျဖဴေရာင္ အပ္ေခ်ာင္းပံု အေခ်ာင္းမ်ား ဆီးတြင္ပါလာ တတ္သည္။ ဤအပ္ေခ်ာင္း မ်ားမွာ ကန္႔ ဓာတ္ပါ၀င္ေသာ Djenkolic acid ဟုေခၚသည့္ အမိုင္ႏို အက္ဆစ္ ျဖစ္ပါသည္။ အပ္ေခ်ာင္းပံုေလး မ်ားသည္ ပုတီးသီ သကဲ့သို႔ သီထားသည့္ ပံုရွိၿပီး၊ တစ္ခုႏွင့္ တစ္ခု အလြယ္တကူ ခ်ိတ္တြယ္ႏိုင္ၾကသည္။

တညင္းသီး ျပဳတ္ေသာ္ ထြက္လာသည့္အနံ႔မွာ ဤ ဂ်င္ကိုလစ္ အက္ဆစ္နံ႔ ျဖစ္ပါသည္။ တညင္းသီး စားၿပီး ေနာက္ေန႔တြင္  က်င္ငယ္ သြားေသာအခါ ထြက္လာသည့္အနံ႔မွာ လည္း ဂ်င္ကိုလစ္ အက္ဆစ္ အနံ႔ပင္ျဖစ္ကာ၊ အသီးတြင္ ပါသည့္ အဆိပ္ဓာတ္သည္ က်င္ငယ္ေရ နွင့္အတူ ထြက္ပါသြားသည္ဟု လြဲမွားစြာ ယူဆေနၾက ပါသည္။

အသည္းသည္ တညင္းသီးတြင္ ပါသည့္ အဆိပ္ဓာတ္ကို ပ်က္ျပယ္ေအာင္ မျပဳလုပ္ႏိုင္ပါ။ သို႔ အတြက္ ေက်ာက္ကပ္မွ စြန္႔ထုတ္ ရန္ ႀကိဳးစားပါေသာ္လည္း အဆိပ္ဓာတ္ ေမာ္လီက်ဴး၏ ဖြဲ႕စည္းမႈေၾကာင့္ ဆီးႁပန္ငယ္ေလးမ်ား ပိတ္ဆုိ႔သြားတတ္ ပါသည္။ ဆီးသြားမႈနည္း ကာ၊ ဆီးလမ္းေၾကာင္း ပိတ္ၿပီး၊ ဆီးသြား မရမႈမ်ား ျဖစ္လာေစပါသည္။

ဆီးမထြက္သည္ ့အတြက္ ေက်ာက္ကပ္ ႏွစ္ခုလံုး တင္းလာကာ နာက်င္လာေစ ပါသည္။ ေဆးခန္း၊ေဆး႐ံု မ်ားသို႔ အခ်ိန္မီ ပို႔ေဆာင္ ကုသမႈ မျပဳႏိုင္ပါက အသက္ပင္ ဆံုး႐ႈံးမႈမ်ားျဖစ္ ေစႏိုင္ပါသည္။ ဤသို႔ျဖစ္မႈကို ႐ုတ္တရက္ ေက်ာက္ကပ္ ပ်က္စီးျခင္း (Acute Renal Failure) ဟု ေခၚပါသည္။ Djenkolic acid ကို ၁၉၃၃ ခုႏွစ္တြင္Van Veen ႏွင့္h Hyman တို႔သည္ တညင္းသီးစားသျဖင့္ အဆိပ္သင့္ေနသူ အင္ဒိုနီးရွားႏိုင္ငံ၊ ဂ်ာဗားကၽြန္းမွ ေဒသခံ တုိင္းရင္းသား တစ္ဦး၏ ဆီးမွ Djenkolic acid ကို ပထမဆံုး ခြဲထုတ္ ရယူႏိုင္ခဲ့ ပါသည္။ ေနာက္ပိုင္း တြင္ Djenkolic acid ကို ဓာတ္ခဲြခန္းတြင္ ဖြဲ႕စည္းရယူႏိုင္ခဲ့ ပါသည္။

ဤပ႐ိုတိန္း မဟုတ္သည့္ အမိုင္ႏို အက္ဆစ္သည္ တညင္းသီးထဲတြင္ လြတ္လပ္စြာပါ၀င္ေနၿပီး၊ ပမာဏ တစ္ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ေလးရာခိုင္ ႏႈန္းထိ ပါ၀င္ႏိုင္ပါသည္။ Djenkolic acid သည္ တညင္းသီး အေျခာက္ တစ္ကီလို ရွစ္ဂရမ္တြင္ ၂၀ ဂရမ္ခန႔္ ပါ၀င္ေနသည္။ တျခားပဲ မ်ဳိးရင္း၀င္အပင္ျဖစ္ေသာ ေဘာစကိုင္း အုပ္စု၀င္ အပင္(Leucana esculenta) ၏ အေစ့ တစ္ကီလိုဂရမ္တြင္ ၂ ဒသမ ၂ ဂရမ္ႏွင့္၊ (Pith-ecelo bium ond ulatum)  အေစ့ တစ္ကီလိုဂရမ္တြင္ ၂ ဒသမ ၈ ဂရမ္ ပါ၀င္ ပါသည္။ ဤအေခ်ာင္း မ်ားသည္ ေက်ာက္ကပ္ တြင္ ေက်ာက္တည္ ေစရန္ အေျခခံ အသိုက္အျမံဳ ျဖစ္ေနေစ ပါသည္။ တညင္းသီးတြင္ တျခား အဆိပ္ျဖစ္ေစသည့္ (Phytic acid)ဓာတ္မွာလည္း ၁ ဒသမ ၈၁ ရာခုိင္ႏႈန္း ပါ၀င္ေနပါသည္။

Djenkolic acid သည္ Cystine ႏွင့္ ဆင္တူေသာ္လည္း၊ လူႏွင့္ တိရစၦာန္တို႔၏ ခႏၶာကိုယ္ထဲတြင္ ပ်က္စီး မသြားႏိုင္ပဲ ေပ်ာ္၀င္ႏိုင္စြမ္း မရွိသည့္ အတြက္၊ ေက်ာက္ကပ္ထဲတြင္ စုေနကာဆီးထဲသို႔ပါသြား ပါသည္။ အပူပိုင္းေဒသမ်ားတြင္ ေက်ာက္ကပ္ပ်က္စီးမႈ မၾကာခဏ ျဖစ္ေစသည္။ တညင္းသီးစားၿပီး ၃၆ နာရီၾကာေသာ္ အဆိပ္ျဖစ္ေစႏိုင္ပါသည္။

ေရာဂါလကၡဏာမ်ားမွာ

ဖ်ားျခင္း၊ ပ်ဳိ႕အန္ျခင္း၊ ၀မ္းရစ္နာျခင္း၊ ၀မ္းဗိုက္ေအာက္ပိုင္း နာက်င္ျခင္းတို႔ ျဖစ္ေစသည္။ Djenkolic acid သည္ အက္ဆစ္တြင္ မေပ်ာ္၀င္ႏိုင္သျဖင့္ အယ္လကာလီႏွင့္ေပ်ာ္၀င္ေစရန္ ဆိုဒီယမ္ဘိုင္ကာဘုိနိတ္ (Sodium Bi-carbonate) (စားေဆာ္ဒါ)ကို စားေပးပါ။ ေရမ်ားမ်ား ေသာက္ေပးပါ။ ေဆးကုသမႈ ခံယူပါက လူနာသည္ ရက္ အနည္း ငယ္ျဖင့္ ျပန္လည္ က်န္းမာလာႏိုင္ ပါသည္။

တညင္းသီး စားသံုးမႈေၾကာင့္ အမ်ဳိးသားမ်ား မွာသာ အဆိပ္ျဖစ္မႈ မ်ားေၾကာင္း ေတြ႕ရပါသည္။ တညင္းသီး အဆိပ္သင့္သူ ၁၀ ဦးတြင္ ကိုးဦးမွာ အမ်ဳိးသားမ်ားျဖစ္ၾကကာ တစ္ဦးသာ အမ်ဳိးသမီးျဖစ္ႏိုင္ သည္ကို ေတြ႕ရ ပါသည္။ တညင္းသီး အဆိပ္ျဖစ္ေစျခင္းတြင္ လူတစ္ဦးႏွင့္ တစ္ဦး ခံႏိုင္ရည္ရွိမႈ မတူညီၾကပါ။ တခ်ဳိ႕မွာ တညင္းသီး တစ္လံုးစား ယံုမွ်ျဖင့္ပင္ အဆိပ္ျဖစ္ေစႏိုင္ ေသာ္လည္း၊ တခ်ဳိ႕မွာ အလံုး ၂၀ေက်ာ္ခန္႔ စားေသာ္ လည္း အဆိပ္ မျဖစ္ေစပါ။ တညင္းသီး အဆိပ္ဓာတ္သည္ ေရတြင္ အနည္းငယ္သာ ေပ်ာ္၀င္သျဖင့္ တညင္းသီး ျပဳတ္ေသာ္ တစ္ႀကိမ္ႏွင့္မလံု ေလာက္ပါ။ ေရကို လဲလွယ္ေပးၿပီး သံုးႀကိမ္မွ ငါးႀကိမ္ ထိ ျပဳတ္ေပး ပါ။ ဂ်င္ကိုလစ္ အက္ဆစ္ သည္ အငံဓာတ္(စံ) ျမင့္ပါက ပိုမို ေပ်ာ္၀င္လြယ္သည့္ အတြက္ ဆားအနည္းငယ္ ထည့္၍ ၾကာၾကာ ျပဳတ္ေပးသင့္သည္ဟု ယူဆမိပါသည္။ တညင္းသီးကို မီးဖုတ္၍ စားၾကပါသည္။ မီးဖုတ္ လိုက္ပါက အဆိပ္ဓာတ္လည္း မျပယ္၊ အျပင္သို႔လည္း မေရာက္သျဖင့္ ရာႏႈန္းျပည့္ ေသြး ထဲသို႔ ေရာက္ရွိ သြားကာ ဒုကၡေပးေစႏိုင္ ပါသည္။ ဆားရည္တြင္ ရက္ၾကာၾကာ စိမ္ထားပါက အဆိပ္ေပ်ာ္၀င္မႈမ်ား ေစႏိုင္ပါ သည္။

ပါ၀င္သည့္ အာဟာရဓာတ္မ်ား (၁၀၀ ဂရမ္တြင္ပါ၀င္မႈ)

တညင္းသီးတြင္(Energy kcal) ၁၈၄၊ အစိုဓာတ္ ၅၂ ဒသမ ၅ ရာခုိင္ႏႈန္း၊ ပ႐ိုတိန္းဓာတ္ ငါးရာခုိင္ႏႈန္း၊ အဆီဓာတ္ ရာခိုင္ႏႈန္း၊ ကာဘို ဟိုက္ဒရတ္ ဓာတ္၄၀ ရာခုိင္ႏႈန္း အမွ်င္ဓာတ္ ၁ ဒသမ ၇ ရာခုိင္ႏႈန္း ၊ျပာဓာတ္ သုညဒသမ ၅ ရာခုိင္ႏႈန္းႏွင့္ မီသိုင္ အိုနင္း အမိုင္ႏို္ အက္ဆစ္ မ်ားလည္း ပါ၀င္သည္။

- ေဒါက္တာ စိန္လွဗုိလ္